ملانصرالدین، نشریه‌ای ورای زمان

همه ما از همان دوران کودکی داستان‌های خنده‌دار و جوک‌های مختلفی را با شخصیتی پررنگ به نام ملانصرالدین به یاد داریم. ملایی که بهلول‌وار خود را به دیوانگی زده بود و برای پند و اندرز دادن به اطرافیانش عمدتا آن‌ها را سر کار می‌گذاشت و با بذله‌گویی‌های خویش سعی داشت پیامی انسانی یا اخلاقی را به آن‌ها منتقل کند. اما شخصیت و جوک‌های ملانصرالدین تنها ملانصرالدین معروف نیستند. در اوایل قرن بیستم مجله‌ای در تفلیس منتشر شد به همین نام ملانصرالدین که از قضا رسالت ملا را نیز با تیزبینی بسیار پی می‌گرفت.

ملانصرالدین مجله‌ای طنز و فکاهی بود که به مدت ۲۵ سال به سردبیری جلیل «جلیل محمدقلی‌زاده» در تفلیس، تبریز و باکو منتشر می‌شد. محمدقلی‌زاده که توسط بسیاری از ادبا و روشنفکران ایرانی نیز تجلیل شده است در دهم فوریه ۱۸۶۶ در روستایی به نام «نهرم» از توابع «نخجوان» دیده به جهان گشود. وی تحصیلات ابتدایی و تکمیلی خویش را در همان نخجوان و آذربایجان کنونی به زبان‌ روسی پی گرفت و علاوه بر زبان روسی به ترکی آذربایجانی و فارسی نیز مسلط بود. وی مدت‌ها در شغل آموزگاری به مردم روستا و شهر خود کمک کرد و در میان‌سالگی توسط اهالی برای مدیریت آن منطقه انتخاب شد.

وی که فردی ادیب و روشنفکر بود، به صورت فردی به انتشار آثاری چند دست زد که از آن میان می‌توان به «آزادی در ایران»، «بچه ریشو»، «قربانعلی بیگ»، «مردگان»، «کتاب مادرم» و «مجمع دیوانگان» اشاره کرد که این کتاب‌ها به زبان‌های فارسی و آذری به رشته تحریر درآمدند. اما از آنجا که محمدقلی‌زاده دغدغه بزرگ‌تری داشت و می‌خواست تاثیر بیشتری در جامعه داشته باشد، به دنبال انتشار نشریه رفت. در آن روزگار که وی در تفلیس زندگی می‌کرد، اتحاد جماهیر شوروی نیز به راحتی اجازه فعالیت نشریات را نمی‌داد و حتی درخواست اول وی برای تاسیس نشریه‌ای به نام «نوروز» رد شد، ولی با پیگری مصرانه نهایتا توانست مجوز انتشار نشریه ملانصرالدین را بگیرد.